Бары билэргит курдук быйыл дойду үрдүнэн Литература сыла биллэрилиннэ, бу бэлиэ сылга бигэргэтиллибит тематическай былаан быһыытынан, Бичик кыһаҕа суруйааччылар айымньылара тиһигин быспакка бэчээттэниэ.
Сотору Василий Егоров-Тумарча «£бµгэ тыына» романын иккис кинигэтэ кэлиэҕэ. Манна 90-ус сылларга дьон бастакы дохсун көҥүл тыыны эҕирийэн, сопхуостар ыһыллан, тыа сиригэр баа´ынай ха´аайыстыбалары тэринэн, онно тахсар утарсыылары, олоҕурбут олох укулаата, дьон майгыта-сигилитэ, ³й³-санаата уларыйыыта итэҕэтиилээхтик арыллар. Аныгы ыччат ³бµгэтин оло±ун, былыргы чахчылары биллэ±инэ эрэ норуот бы´ыытынан силигилии сайдыахпыт диэн санаатын ааптар кинигэтин нөҥүө тиэрдэр.
«Билиҥҥи кэм прозата» сериянан Анна Варламова-Айысхаана «Үргүөрдээх кэм үнүгэстэрэ» романын 2 чааһыгар ааспыт үйэ 90 сылларыгар олох тосту уларыйар быыһык кэмигэр үрдүкү кылаас оҕолоро уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрэ, учууталлар бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннара ойууланар. Ааптар оскуоланы бүтэрэр кылаас оҕолоро олоххо бэйэлэрин миэстэлэрин булалларыгар, идэлэрин таба тайаналларыгар дьиэ кэргэн быһаччы сабыдыалын көрдөрөр.
Иннокентий Дмитриев-Сиэн Чолбодук «Суоһар сурах» кинигэтигэр урут бэчээттэммэтэх кэпсээннэрэ уонна сэһэннэрэ киирдилэр.
Орто саастаах оскуола оҕолоругар Анастасия Сыромятникова «Албын сыыппара» диэн билиигэ-көрүүгэ сирдиир, үлэҕэ-үөрэххэ иитэр, үлэһит киһи туһунан кэпсээннэрэ таҕыстылар. Оҕо олоҕу-дьаһаҕы, тулалыыр эйгэни өйдөөн көрөн, сыаналыы үөрэнэригэр тирэх буолуохтара.
«Үүтээн үһүйээннэрэ» сериянан Май Емельянов «Бүтэһик ботуруон» кинигэтигэр байанайдаах булчуттар куска кирийэн, куобаҕы эккирэтэн, тимирбит тайахха түбэһэн, бэл тыатааҕыны куттаан, араас быһылааҥҥа түбэспиттэрэ кылгас кэпсээннэргэ ойууланар.
Ааспыт үйэ 30-40-с сыллара дойдубут историятыгар хааннаах суолу хаалларбыта, норуот үөрэхтээх, өркөн өйдөөх дьонун репрессия илдьэ барбыта биллиилээх радиожурналист Николай Максимов «Дьыллар уонна дьоннор» кинигэтигэр буолбут чахчыга олоҕуран, суруллар. Манна оччотооҕу кэм тыыннаах туоһуларын кэпсээннэрэ киирдилэр.
Сотору Сибэтиэй Балантыын, тапталлаахтар күннэрэ үүнэн, харахпытынан көрөн хайгыыр, сүрэхпитинэн сөбүлүүр киһибитигэр валентинка биэриэхпит. Таптыыр сүрэхтэн илгийэн тахсар истиҥ иэйиинии уруйдуу Сиэн Кынат «Таптал умсулҕана» диэн кинигэтэ таҕыста. Манна ааптар эдэр сылдьан суруммут санаайыктара, тапталлааҕын кытта суруйсубут суруктара, хоһоонноро киирдилэр. Урут Сэбиэскэй кэмҥэ улааппыт оҕолор ис санааларын барытын дневниккэ суруналлара уонна кимиэхэ да көрдөрбөккө сүрэх кистэлэҥэ оҥостоллоро. Поэт Анатолий Старостин-Сиэн Кынат айар куттаах киһи быһыытынан, бэйэтин бүөм санаатын, сүрэҕин өрүкүппүт сырдык иэйиитин ааҕааччылары кытта аһаҕастык үллэстэр. Манна унньуктаах уһун ахтылҕан мунчаарыылара, күүтүүлээх күндү көрсүһүү үөрүүлэрэ, умнуллубат ураты кэрэ түгэннэр, арахсыы аһыы аймалҕана, таптал хаттаан умайыыта, икки тус-туһунан айылгылаах дьон холбоһон биир буолууларын уустук сыһыаннара, өйдөһүүлэрэ ураннык чочуллан ойууланар. Бу өр сыллаах улахан таптал бары дэгэтэ, түһүүтэ-тахсыыта, иэйиитэ-куойуута, уйана-хатана, итиитэ-имэҥэ салгыы хомуһуннаах көҥүл хоһооннорго эргиччи ситэн-хотон хоһуйуллар.
Сахабыт сириттэн аан дойду опернай искусствотыгар сэмэй кылаатын киллэрбит, баай палитралаах күүстээх меццо-сопрано куоластаах ССРС норуодунай артыыската Анегина Ильина аатын билбэт киһи суоҕа буолуо. Кини аата республика музыкальнай искусствотын көмүс пуондатыгар киирбитэ. «И снова голос Анегины звучит» диэн Татьяна Павлова-Борисова кинигэтигэр Үөһээ Бүлүү Дүллүкү нэһилиэгиттэн төрүттээх кыыс Москваҕа тиийэн П.И. Чайковскай аатынан консерваторияҕа мээнэ киһи киирбэт үөрэҕэр улахан тургутугу ааһан, вокальнай салааҕа киирэн хайдах үөрэммитэ, айылҕа анаабыт куолаһа аатырбыт учууталларга чочуллан, күөрэгэй курдук аан дойдуга дьырылаабыта кэпсэнэр. Бүтүн Сэбиэскэй сойуус вокалистарыттан кини эрэ талыллан, дойду чиэһин Германия, Чехословакия үрдүкү сыанатыгар ситиһиилээхтик көмүскээн, бириистээх миэстэҕэ тиксибитэ Анегина Ильина алмаас суһумун курдук талба талаана чаҕылхайын туоһулуур. Үөрэҕин бүтэрэн баран Анегина Дьокуускайга Опера уонна балет театрыгар үлэлиир кэмигэр «Царская невеста», «Евгений Онегин», «Кармен», «Трубадур» о.д.а. операҕа сүрүн оруолу толорбута, Москваҕа Улахан театрга, Кремлевскай дыбарыаска киниэхэ саала туран эрэ дохсун ытыс тыаһын бэлэхтиирэ. Маннык чаҕылхай олох, сэдэх талаан мээнэ киһиэхэ бэриллибэт, айылҕа маанылаатаҕына биирдэ ананар. Онон, саха аатын аан дойдуга ааттаппыт көмүс куоластаах Анегина Ильина олоҕун туһунан ааҕыҥ, билиҥ, кэрэхсээҥ!
Источник: Марианна ТЫРТЫКОВА.