Ааһан иһэр 2017 сыл – СӨ биллэриллибит ыччат сылын киин событиетынан республикаҕа оҕо общественнай хамсааһына төрүттэммитэ 25 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт тэрээһиннэри ааттыахха сөп. Бэ бэлиэ датаҕа анаммыт түмүк дьаһаллар бу дьыл ахсынньы 1 күнүттэн 17-гэр диэри киэҥ далааһыннаахтык ыытылыннылар.
Саха ϴрөспүүбүлүкэтигэр оҕо общественнай хамсааһына олохтоммута 25 сыллаах үбүлүөйүн бэлэтиир туһунан өссө 2016 сыллаахха республика Ил Дархана дьаһал таһаарбыта. Манна олоҕуран 2017 сыл саҥатыгар тэрийэр кэмитиэт олохтоммута, былаан бигэргэтиллибитэ, үлэ хайысхата чопчуламмыта.
Күн бүгүн Ил Дархан өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» биир сомоҕо хамсааһа 759 оҕо общественнай холбоһугун бииргэ түмэр. Онуоха 78 тыһыынча 476 үөрэнээччи көхтөөхтүк кыттар, ол эбэтэр 8-18 саастаах көлүөнэ 58,6% буолар. Саха сирин 16 улууһугар бөдөҥ общественнай холбоһуктар үлэлииллэр. Холобур, Мэҥэ-Хаҥаласка – «Мэҥэ кэскилэ», Чурапчыга – «Чурапчы кэскилэ», Аммаҕа – «Амма кэскилэ», Тааттаҕа – «Үрдэл», Ньурбаҕа – «Ньурба эрэлэ», Үөһэ Бүлүүгэ – «Сомоҕо», Нерюнгрига – «Содружество», Эбээн-Бытантайга – «Уямкан», Дьокуускай куоракка баар «Юный горожанин» түмсүү 17 тыһыынча 589 оҕону хабар.
Ол курдук ахсынньы 1-7 күннэригэр «Сосновый бор» оҕону сынньатар уонна дэбдигирдэр кииҥҥэ оҕо общественнай түмсүүлэрин кыттыылаахтарыгар анал смена тэрилиннэ. 22 улуустан уопсайа 174 оҕо кыттыыны ылла. Манна үөрэх программата сүрүннээх үс хайысханан ыытылынна: волентердар (тимуровскай) хамаандалара, быраабы көмүскүүр оҕо тэрилтэлэрэ уонна чөл олоҕу пропагандалыыр этэрээттэр. Ыйыллыбыт хайысхаларынан дискуссиялары, лекциялары, маастар-кылаастары ыҥырыылаах ыалдьыттар тэрийдилэр. Маны таһынан Ил Дархан өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» биир сомоҕо хамсааһынын үлэһиттэрэ лиидэр быһыытынан ситии-хотуу, хамаанданы сайыннарыы, социальнай бырайыактары сүрүннээһин боппуруостарына анал дьарыктары ыыттылар.
Ахсынньы 5 күнүгэр Дьокуускайга Оҕо айымньытын дыбарыаһыгар Сϴ оҕо общественнай хамсааһынын күнүн бэлиэтээтилэр. Үбүлүөйдээх сыл тэрээһинигэр СӨ Ил Дарханын сүбэһитэ, Оҕо тэрилтэтин хамсааһынын сайыннарар сэбиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Туйаара Едисеева, СӨ ыччат уонна дьиэ кэргэн бэлиитикэтин миниистирин солбуйааччы Савва Михайлов, СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирин солбуйааччы Эдуард Кондратьев ыалдьыттаатылар, эҕэрдэ тылларын эттилэр, наҕараадалары туттардылар. Улахан тэрээһиҥҥэ Саха сирин араас муннуктарыттан 500-чэкэ лидер кэлбит, улахан дьон: салайааччылар, бэтэрээннэр кыттыыны ыллылар. Тэрээһин саҕаланыыта үүнэр көлүөнэҕэ Бүтүн сойуустааҕы пионердар этэрээттэрин билиһиннэрэр инниттэн, пионердар үҥкүүлэрин көрдөрдүлэр. Хас биирдии улуус общественнай тэрилтэтэ бэйэтин эҕэрдэ нүөмэрин бэлэхтээтэ, үлэтин-хамнаһын быыстапкалаата. Эҕэрдэ нүөмэрдэр, согнун санаалар этилиннилэр, үбүлүөйдээх сыл лауреаттара аатаннылар.
Салгыы, оҕо общественнай хамсааһынын күннэрэ дойду тэбэр сүрэҕэр – Москваҕа ыытылыннылар. Ахсынньы 14, 15, 17 күннэригэр «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһына үлэтин-ситиһиитин, өр сыллаах үтүө уопутун уонна оҕо общественнай хамсааһына республикаҕа айымньылаахтык сайдарыгар олук буолбут общественно-государственнай көрүҥнээх государственнай политика таһымыгар ситиһиилээхтик үлэлии турар моделын киэҥник билиһиннэрдэ. Ол курдук Российскай Федерация общественнай палататыгар «төгүрүк остуолу» үрдүк таһымнаахтык тэрийдэ, онтон «СПО-ФДО» диэн норуттар икии ардыларынааҕы оҕолор общественнай тэрилтэлэрин холбоһугар сүрдээх интэриэһинэй презентация ыытта.
Общественнай палата ыччат дьыалатыгар, добровольчество сайдыытыгар уонна патриотическай иитиигэ тус кэмитиэтин салайааччытан Елена Цунаева республикаҕа оҕо общественнай хамсааһына сайдарыгар федеральнай сокуон бары кыаҕын туһанан государствоттан көрүллүөхтэрин сөптөөх бары миэрэлэр, механизмнар олохтоммуттар диэн бэлиэтээтэ. Маныаха бу дьаһаллар республика аҕа баһылыга Егор Борисов быһа кыттыытынан тэриллибиттэрэ ураты суолталаах диэн эттэ уонна бу үтүө холобуру бары регионнарга тэнитиэххэ, күүскэ көрдөрүөххэ-кэпсиэххэ диэн санаатын эттэ. Онтон кэпсэтии кыттыылаахтара общественнай палата оҕо общзесвтеннай хамсааһына сайдарыгар болҕомто уурарын сөптөөҕүнэн аахтылар уонна дойду Президенэ Владимир Путин биллэрбит Оҕо-аймах уон сылын чэрчитинэн маннык кэпсэтиилэр тиһигин быспакка ыытыллыахтаахтарын эттилэр.
Сϴ Ил Дарханын өйөбүлүнэн үлэлиир «Дьулуур» оҕо биир сомоҕо хамсааһынын бэрэссэдээтэлэ, «Россия үөрэнээччилэрин хамсааһынын» Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Геннадий ОХЛОПКОВ сылы түмүктээри олорон санаатын үллэстэр.
Лауреат үрдүк аатын ылбыт « ДИМСИ » Бүтүн Россиятааҕы общественнай тэрилтэ Саха сиринээҕи салаатын дидерэ, Дьокуускай куорат 7 нүөмэрдээх орто оскуолатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ Андрей ИВАНОВ.
БЫЙЫЛГЫ ҮБҮЛҮӨЙДЭЭХ СЫЛ ЛАУРЕАТТАРА :
- Софья КОПЫЛОВА , «Пятая высота» оҕо общественнай тэрилтэтин көхтөөх кыттааччыта, Дьокуускай куорат 5-с №-дээх оскуолатын 11-с кылааһын үөрэнээччитэ.
- Эльмира АЛЛЕРОЕВА , «Орбита» оҕо общественнай тэрилтэтин лидерэ, Жатайдааҕы 2-с №-дээх оскуола 11-с кылааһын үөрэнээччитэ.
- Андрей ИВАНОВ , «ДИМСИ» (Оҕо уонна ыччат социальнай көҕүлээһинэ) оҕо общественнай тэрилтэтин лидерэ, Дьокуускай куорат 7-с №-дээх оскуолатын 11-с кылааһын үөрэнээччитэ.
- Маргарита РАХМАТУЛЛИНА , «Хадаар кэскилэ» оҕо общественнай тэрилтэ лидэрэ, Чурапчы улууһун Хадаар оскуолатын 10-с кылааһын үөрэнээччитэ.
- « ЫЛДЬАА ЫЧЧАТТАРА » оҕо общественнай тэрилтэ, Нам улууһун Хатыҥ Арыы орто оскуолата.
- « ҮРДЭЛ » оҕо общественнацй холбоһуга, Тааттатааҕы «Сатабыл» оҕо айымньытын дьиэтэ» эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ.
- « СОДРУЖЕСТВО » оҕо общественнай холбоһугун сойууһа, Нерюнгритээҕи «Оҕолор айар сайдыыларын киинэ» эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ.
- Валентина ИВАНОВА , «Здравствуйте» оҕолор педагогическай этээрээттэрин салайааччыта, Дьокуускай куораттааҕы «Оҕо (подростковай) киинэ» эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ.
- Айна ПОПОВА , «Окрыленные мечтой» оҕо общественнай тэрилтэтин салайааччыта, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх орто оскуолатын дириэктэрин иитэр үлэҕэ солбуйааччыта.
- Татьяна ИЛЬИНА , СӨ пионердарын уонна оҕо общественнай хамсааһынын бэтэрээнэ, СӨ Ил Дарханыгар Оҕо общенственнай хамсааһынын сайыннарар сэбиэтин чилиэнэ, СӨ үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ.
ИСТОРИЧЕСКАЙ СПРАВКА
Саха сирин оҕо общественнай холбоһуктарын сойууһа 1992 сыллаахха ахсынньы 5 күнүгэр пионерскай хамсааһын кэнниттэн тэриллибитэ. Татьяна Ильина, Нина Протопопова, Нина Барашкова, Александр Васильев, Маргарита Петрова, Варвара Хингеева, Людмила Мыреева курдук оҕо аймах туһугар ис дууһаларыттан кыһаллан үлэлиир педагогтар, баһаатайдар бииргэ түмсэн ураты историческай суолталаах докумуоннары бэлэмнээбиттэрэ. Үүнэр көлүөнэни төрөөбүт төрүт култууратыгар сыһыаран сайыннарар аналлаах «Эркээйи» программа, «Оҕо быраабын туһунан» Саха Республикатын сокуона, «Оҕо уонна ыччат общественнай холбоһуктарын государстваттан өйүүр туһунан» Правительство уурааҕа уонна республика үөрэҕин кыһаларыгар оҕо общественнай холбоһуктарын сайыннарар сыаллаах-соруктаах Концепция суруллан бигэргэтиллибиттэрэ. Онон сойуус оҕо общественнай хамсааһынын инники кэскилин түстээбитэ.
Сойуус лидердэрэ араас хабааннаах айар куонкурустары, оонньуулары күргүөмнээхтик тэрийэр буолбуттара. Ол курдук, «Министр», «Президент», «Политолог», «Бизнесмен» уо.д.а атын оонньуулар лааҕырдарга уонна оскуолалар истэринэн тиһигин быспакка ыытыллар буолбуттара. Оҕолор хас да бөлөххө арахсан, сонун, интэриэһинэй бырайыак толкуйдууллара уонна дьүүллүүр сүбэ иннигэр көмүскүүллэрэ. Бастыҥтан бастыҥ үлэлэр кэлин олоххо киирэр кыахтаммыттара. Билигин бу үөрүйэҕи сөбүлээн туһаналлар. «МИНИСТР» диэн дьыалабыай оонньуу инникитин республиканы салайар дьулуурдаах лидердэри талан, сүүмэрдээн ылар.
2013 сыллаахха «Дьулуур» диэн оҕо биир сомоҕо хамсааһына тэриллэн саҥа кэрдиис кэми кэрэһилээбитэ. Үөрэнээччилэр сырдык санааларын Саха Республикатын Ил Дархана Егор Борисов толору өйөөбүтэ. Сайдыы суолун түстээбитэ. Бу дьоһун хамсааһын урукку октябренок, пионер, хомсомуол саҕаттан мунньуллубут үтүө үгэстэри сыһыары тутан, саҥалыы тыыннаан илдьэ сылдьар. Үлэ ордук көдьүүстээх буоллун диэн, программата хас да түһүмэххэ арахсар: «Следопыты» (8-10 саастаах оҕолор), «Искатели» (11-14 саастаахтар), «Новаторы» (14-17 саастаахтар). Бары ураты бэлиэлээхтэр: значоктаахтар, хаалтыстаахтар, футболкалаахтар. «Дьулуур» бэйэтэ туһунан былаахтаах, эмблемэлээх, девизтээх, программалаах уонна Дьулус диэн доҕор ымыылаах. Онтон бастыҥтан бастыҥ көрдөрүүлээхтэр анал бэлиэнэн наҕараадаланаллар.
Людмила ПОПОВА, Саргылана САВВАТЕЕВА,
Геннадий ОХЛОПКОВ, « Саха сирэ » хаһыат, edersaas.ru