Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара

Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара
Фото: sakhalife.ru

Сэтинньи сэттэ күнүгэр, ХИНТуоКИ литературалар ситимнэрин үөрэтэр куруһуогун (сал. В.Б. Окорокова) кыттыылаахтара, “Умнуллубат мөссүөннэр сыдьаайдара” диэн хаартысканан дьүһүйүүлээх литература киэһэтин ыыттыбыт. П.А. Ойуунускай аатынан литература музейа, “Саха сирин суруйааччылара” ассоциация бу тэрээһини тэрийсэннэр, литература киэһэтэ кэрэхсэбиллээхтик ааста. Дьоро киэһэни “Тыыннаах тыл” куруһуок (сал. Л.С. Яковлева) уолаттара хоһоон ааҕыытынан арыйдылар. Былатыан Ойуунускай туһунан киирии тылы П.А. Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэ лауреата, тыл билимин дуоктара В.Б. Окорокова эттэ. Кини суруйааччыны көрбүт дьон ахтыыларыгар олоҕуран, Ойуунускай сырдык умнуллубат мөссүөнүн ойуулаата.

Айар тыл аҕата Өксөкүлээх Өлөксөй уонна Былатыан Ойуунускай

Экраҥҥа саха литературатын төрүттээччи, бөлүһүөк А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй кэргэнин Евдокия Ивановна Лысковалыын уонна уолларын Алёшаны кытта 1915 сыллаахха түспүт хаартыскалара көстөр.

Суруйааччы бу сыл Бүлүүнэн, Дьокуускайынан учуутал быраабын туруорсуута туолбат. Аны А.Е. Кулаковскай саха фольклорун хомуйбут өр сыллаах научнай үлэтин Бүлүүгэ биир сыл кэлэн учууталлаабыт Н.И. Толоконскай бэйэтин аатынан (собранные при ближайшем участии А.Кулаковского) бэчээккэ таһаарар. Сайыныгар Өксөкүлээх Петроградка айанныыр. Кини Пекарскайы көрсөн тылдьыкка үлэлэһэн, харчылаһан, салгыы үөрэххэ туттарсар ыра санаата туолбат. Ити курдук сындалҕаннаах айаннаах 1915 сыл ааһар.

Түһүлгэҕэ хомус уонна поэт Бүөтүр Хара “Өксөкүлээх кэлээрэй?” хоһоонун ааҕыы доҕуһуолларынан Өксөкүлээх Өлөксөй илэ бэйэтинэн киирэн кэлэр.

Бастакы ойоҕо Анастасия Оросина 1906 сыллаахха чахотка ыарыыттан олохтон туоруур. Бу кэнниттэн, икки ыйы кыайбатынан, оччотооҕу кырыымчык кыһарҕаннаах олох күһэйиитинэн, А.Е. Кулаковскай Евдокия Ивановналыын холбоһоллор.

Өксөкүлээх Өлөксөй ити кэм иһигэр “Сүүһүн туолбут эмээхсин ырыатын” суруйар. Айымньыга кыыс оҕо күн сиригэр кэлбит үөрүүтүн уонна саха дьахтарын ыар олоҕун уһулуччутук ойуулаабытын СӨ үтүөлээх артыыһа Софья Баранова тойугунан киэргэтэн, хаартыска ис хоһоонугар саҥа тыыны киллэрдэ.

Хаартысканы дьүһүйэн көрдөрөөччүлэр саха ыалын холку майгытын, ис санаатын бэркэ тириэртилэр.

Евдокия Ивановна, суруйааччы доҕотторугар суруйбут “Сүбэ” хоһоонуттан быһа тардан: “… киил мас курдук чиркэйэн, Сыккырыыр сылаас тыын Хаалыар диэри барар буолуохпут!” — диэн түмүктүүр. Кырдьык, оннук да буолбута — Өксөкүлээх Өлөксөй сыдьааннара эһэлэрин аата күөрэс гына-гына тимирэр ыарахан кэмнэригэр өлөн-охтон биэрбэтэхтэрэ.

Былатыан Ойуунускай 24 саастааҕар: “Поэт Кулаковскай А.Е. талаанын билиммэт киһи ама баар буолуо дуо?” — диэбитэ. Ол кэннэ 1926 сыллаахха Өксөкүлээх Өлөксөй өлбүтүгэр “Бырастыы” диэн дириҥ хараастыылаах ыстатыйатын суруйар.

Дьүһүйүү хаартыскаҕа оонньоотулар: Өксөкүлээх Өлөксөй — суруйааччы, суруналыыс Александр Постников-Сындыыс, кэргэнэ Евдокия Ивановна — СӨ үтүөлээх артыыската Елизавета Потапова, уоллара Алёша — Аймин Слепцов.

Алаас уола Алампа уонна Ойуун ууһа төрүттээх Ойуунускай

Экраҥҥа общественнай деятель, поэт, драматург, прозаик А.И. Софронов-Алампа уонна Араамаан Оруоһун кэргэттэриниин түспүт хаартыскалара көстөр. Бу хаартыска Алампа Арамаан Оруоһуннуун бүтүн норуот туһа диэн олохторун анаабыт кэмнэрин туоһута буолар. Алампа — бу сылларга бэлиэр поэт, драматург, тылбаасчыт быһыытынан биллибит кэмэ. Булуҥҥа олорон, “Дьадаҥы Дьаакып” диэн бастакы драматын суруйан бүтэрбит, Дьокуускайга туруорбут сыллара.

Хаартыскаҕа көстөр күлүктэр быыстарыгар “истиҥ иһирэх айымньыларынан сахаҕа таптал лирикатын аанын аспыт Алампа барахсан” доҕотторун кытта биһиги киэһэбитигэр тиийэн кэллэ.

Бу дьоллоох кэмнэриттэн баара суоҕа 3 эрэ сыл ааһыаҕа. Арамаан Оруоһун 1920 сыллаахха балыллан хаайыллыбыта. 1921 сыллаахха, амнистияланан төннөн иһэн, Томскайга ис тиибиттэн өлбүтэ.

Оросин доҕотторугар ыыппыт суруктарынан сирдэтэн оҥоһуллубут, эдэр кэргэнниилэр ахтылҕаннарын тиэрдэр монологтара көрөөччүнү олус уйадытта. Оттон Алампа доҕорун аһыйан, 1924 с. суруйбут “А.У.О. ахтылҕана” диэн хоһоонун харааста ааҕан долгутта.

Дьүһүйүү кыттыылаахтара “Үрүҥ туллугу” ыллыыр матыыптарыгар уйдаран, Дуунньа кыыс үөһэттэн түһэрин, Алампа илиитин уунан эҕэрдэлии көрүстэ.

Алампа Ойуунускайы хоһоон сурулларыгар үөрэппит үтүөлээх. Кини 1925 с. “Махтал” акро хоһоону анаабытын иэйиилээхтик толоруу улуу дьон истиҥ сыһыаннарын итэҕэтиилээхтик арыйда. Ойуунускай 1917 сыллаахха: “Бэйэтин кэмин санаатын хоһуйбут А.И. Софронов талааныттан аккаастанар киһи ама баара буолуо дуо?” диэн хоруйу эрэйбэт ыйытыга — кини Алампаҕа дириҥ ытыктабылын туоһута.

Хаартыскаҕа Е.В. Слепцова-Куорсуннаах көннөрүүтүн бэлиэтиир тоҕоостоох. 2008 сыллаахха тахсыбыт “Алампа” альбомҥа кытыыга турар дьахтары Ульяна Татаринова ийэтэ диэбиттэр. Дьиҥэр, бу Ульяна Татаринова бииргэ төрөөбүт эдьиийэ буоларын Куорсуннаах быһааран биэрдэ.

Ол эдьиийдэрин монологун мустубут дьон чугастык ылыннылар, харааста иһиттилэр.

Дьүһүйүү хаартыскаҕа оонньоотулар: Алампа — Гаврил Менкяров, Дуунньа — Александра Сивцева, Ульяна Татаринова — Ирина Никифорова, Арамаан Оруоһун — Айаал Аммосов, Ульяна Татаринова эдьиийэ — СӨ үтүөлээх артыыската Маргарита Борисова.

Чаҕылхай Махсыым уонна талааннаах Былатыан

Кинилэри ити курдук Е.М. Ярославскай ааттаабыта. М.Аммосов уонна П.Слепцов Дьокуускай куорат реальнай училищетыгар бииргэ үөрэнэр сылларыгар чугастык доҕордоспуттара. Платон уонна Максим оҕо эрдэхтэриттэн сатаан ыпсаран саҥарар, дьон болҕомтотун ылар гына этэр-тыынар кыахтаахтара. Ити дьоҕурдара кэлин сайдан, норуоту саҥа олоҕу тутууга көҕүлүүр ураты күүстэринэн буолбута. Оччолорго култуурунай-сырдатар үлэни ыччат бастыҥа өй-санаа күүрүүтүнэн инники кэккэҕэ сылдьан тарҕаталлара. Алампа “Дьадаҥы Дьаакып” испэктээкилигэр Махсыым Омуоһап Мэхээлэни, Былатыан Слепцов Быыпсай Байбал иһээччи буолбут уолун Ньукулайы оонньообуттарын туһунан ахтыылар бааллар. Иккиэн артыыс талааннаах дьон этилэр диэн ол оонньууга сылдьыбыт Новгородов көрөөччү ахтыбыттаах.

Экраҥҥа Максим Аммосов уонна Былатыан Ойуунускай 1925 сыл бэс ыйыгар Дьокуускай куоракка буолбут РК(б)П Саха уобалаһынааҕы тэрилтэтин 4 партийнай конференциятын кыттыылаахтарын кытта түспүт хаартыскаларыттан быһыллыбыт мөссүөннэрэ көстөр.

1925 сыл Платон Алексеевич олоҕор тугу тосхойбутай?

Бу кэмҥэ, 1923 сыл саҥатыттан, САССӨ Киин ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьара. Ити үлэтиттэн тохтуохтааҕа лоп курдук биир сыл баара. Ити сылга “Большевик” пьесата көрөөччү дьүүлүгэр тахсар. 1925 сыл Ойуунускайга эмиэ биир умнуллубат бэлиэ түгэнинэн тосхойор. Кини 1917 сыллаахха саҕалаабыт, доҕоругар Максим Аммосовка анаабыт “Кыһыл Ойуун” айымньытын бүтэрэр.

1917 сыллаахха, Е.М. Ярославскай көрдөһүүтүнэн, Платон Слепцов “Рабочай марсельезаны” “Көҥүл ырыата” диэн тылбаастаан айар үлэҕэ үктэммитэ. Бу ырыа музыкатынан Былатыан уонна Махсыым сценаҕа киирэн кэлэллэр. 1919 с. Платон Казанкаҕа, көскө олорон, кинилэр дьылҕаларын курдук салаллыбыт “Син биир буолбаат?!!” хоһоонун доҕоругар анаан суруйар. Бу хоһоону сценаҕа Былатыан Махсыымныын аахтылар.

Дьүһүйүү хаартыскаҕа оонньоотулар: Максим Аммосов — Прокопий Данилов, Былатыан Ойуунускай — суруйааччы, учуутал Рустам Каженкин-Арчы Уола.

Литература музейын үлэһиттэрэ Нь.В. Халгаева, Е.В. Дохунаев Өксөкүлээх Өлөксөй үрүүмкэтин, Алампа Дуунньатын сиэркилэтин, Ойуунускай кириэһилэтин тустарынан билиһиннэрэн музей баай ис хоһоонноох фондалааҕын көрдөрдүлэр.

Маны сэргэ сүүрбэттэн тахса сыл театр сценатыгар Ойуунускайы оонньообут Симон Федотов поэт “Бу уоттаах бакаалы” хоһоонун ааҕар саҥатын долгуйа иһиттибит.

Литература киэһэтин биир умнуллубат түгэнинэн поэт Саргы Куо “Улуу убайбытыгар Ойуунускайга сүгүрүйүү” диэн саҥа хоһоонун сүрэхтэниитэ буолла. “Ойуунускай — Кэм ойууна, Күн ойууна, Тыл ойууна” диэн иччилээх тыллар уу чуумпуга көтө турдулар…

“«Кыһыл Ойуун» таабырына” кинигэ ааптара, суруйааччы Афанасий Гуринов-Арчылан: “Ойуунускай миигин айар үлэбэр төнүннэрбитэ”, — диэн эппитин сэргии иһиттибит.

Оттон бу күннэргэ П.А. Ойуунускай аатынан бириэмийэ лауреата буолбут О.Г. Сидоров маннык тэрээһиннэр, бастатан туран, ыччакка улахан суолталаахтарын бэлиэтээтэ.

Театр салалтата, Былатыан Ойуунускай үбүлүөйүнэн улахан тэрээһин репетициялара төһө эмэ ыгым графиктааҕын үрдүнэн, литература киэһэтигэр артыыстар кыттыыларын дьоһуннук хааччыйда. Тэрээһини ордук киэргэппит, ураты тыыннаабыт театрбыт артыыстарыгар, костюмер С.С. Васильеваҕа уонна сахабыт суруйааччыларыгар, ыытааччы В.Вырдылиҥҥа дириҥ махталбытын тиэрдэбит. Хаартысканан дьүһүйүүлээх киэһэбит литература музейын үлэһиттэрин кыһамньыларынан сырдык эйгэлээх дьиэҕэ олус истиҥник ааста.

Ойуунускай сиэн балта Е.В. Слепцова-Куорсуннаах Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа, Арамаан Оруоһун уонна Ойуунускай, аймахтыы да буолалларынан, биир түһүлгэҕэ ааттара ахтыллыбытыттан долгуйарын биллэрдэ. Ити кэннэ “Син биир буолбаат?!!” хоһоонугар улуу киһини кытта ситим хайа да үйэҕэ быстыбатын, саха омукка көмүс уҥуоҕун көтөхпөтөх Ойуунускайбыт аһыыта ааспат аймалҕан буоларын санатта.

Маргарита ИВАНОВА, Сардаана ОМУКОВА,

ХИНТуоКИ магистраннара

Источник: ХИНТуоКИ
 
По теме
Тыа хаһаайыстыбатын кэлим нолуогун, ол эбэтэр нууччалыыта “единый сельхозналог” (ЕСХН) төлөһөөччүлэр, кэлэр сыл тохсунньу 1 күнүттэн саҕалаан НДС (налог на добавленную стоимость) төлүүллэрэ быһаарыллыбыта.
Пожар в расселенном доме: Причина — поджог - ИА SakhaLife.Ru В Ленске произошел пожар в расселенном доме: Предположительная причина — поджог В Ленске 18 марта в 00:15 в пожарно-спасательную службу поступило сообщение о пожаре в расселенном доме на улице Фурманова.
ИА SakhaLife.Ru
«Золотое» дело полковника Тарабукина: судья удалилась для вынесения приговора - ИА SakhaLife.Ru Сегодня судья Якутского горсуда Елена Протопопова удалилась в совещательную комнату для вынесения приговора по нашумевшему делу полковника МВД Гаврила Тарабукина и его подельников Григория Массаева и Василия Кулаковского.
ИА SakhaLife.Ru
ЯГБ-2 стремится к региональному статусу качества образца лучшей практики бережливых технологий - ИА SakhaLife.Ru В республике реализуется проект «Новая модель организации первичной медико-санитарной помощи» под руководством специалистов Центра организации первичной медико-санитарной помощи Республиканского центра общественного здор
ИА SakhaLife.Ru
В Якутии стартовал республиканский семинар-практикум детских библиотекарей - Министерство культуры Ежегодно весной в городе Якутске по инициативе филиала Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия) «ДТК – центр чтения» проводится   республиканский семинар-практикум библиотекарей, обслуживающих детское население.
Министерство культуры